تعریف اقتصاد مقامتی

اقتصاد روشی برای مقابله با تحریم‌های اقتصادی علیه یک منطقه یا کشور تحریم شده، با کمترین وابستگی به خارج از کشور در خصوص نیازهای اساسی و راهبردی است. در شرایطی که صادرات و واردات هیچ‌کدام برای آن کشور مجاز نمی‌باشد. معمولاً دولت‌های رانتیر که به‌لحاظ سیاسی فاقد دموکراسی یا دارای دموکراسی‌های ضعیف، و از نظر اقتصادی، دارای اقتصادی وابسته و تک‌محصولی هستند، پس از مواجهه با بحران‌های اقتصادی و تهدید به تحریم، به سمت اقتصاد مقاومتی و مقاوم‌سازی نظام اقتصادی حرکت می‌کنند.

تعاریف

اقتصاد مقاومتی به معنی تشخیص حوزه‌های فشار و متعاقباً تلاش برای کنترل و بی‌اثر کردن آن تاثیرها است و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت است. همچنین برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی باید وابستگی‌های خارجی کاهش یابد و بر تولید داخلی کشور و تلاش برای خوداتکایی تأکید گردد. طبق نظر دولتمردان ایران در تعریف اقتصاد مقاومتی، ضرورت مقاومت برای رد کردن فشارها و عبور از سختی‌ها برای رسیدن به نقاط مثبت ملی نیاز است

این روش اقتصادی از نظر تعریف با اقتصاد ریاضتی تفاوت دارد.

در ایران

اقتصاد مقاومتی در ایران اولین بار توسط سید علی خامنه‌ای رهبر ایران مطرح گردید. اگر چه پیشینه آن به قرن گذشته و انتهای عصر قاجار بازمی‌گردد که روحانیان شیعه اقداماتی با رویکرد اقتصاد مقاومتی از جمله تأسیس و پشتیبانی نهادهایی چون شرکت اسلامیه و محمودیه انجام دادند. پس از انقلاب و در شهریور ۱۳۸۹ این رویکرد توسط آیت الله خامنه‌ای مطرح شد و وی «اقتصاد مقاومتی» را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی نمود و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل «فشار اقتصادی دشمنان» و «آمادگی کشور برای جهش» را معرفی نمود. رویکرد اقتصادی ایران تحت عنوان «اقتصاد مقاومتی» غالباً در برابر اقتصاد تحت سیطره غرب دیده می‌شود.

پس از تشدید تحریم‌ها علیه ایران در سال‌های اخیر این شیوه توسط حکومت ایران ترویج می‌شود و در اقتصاد مقاومتی هدف استفاده از توان داخلی و مقاومت در مقابل تحریم‌ها با ایجاد کمترین بحران است. سید علی خامنه‌ای در ۱۳۹۲/۱۱/۳۰، سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» را به مسئولان ایرانی ابلاغ کرده‌است. به عقیده آیت الله خامنه‌ای اقتصاد مقاومتی را اقتصادی برون نگر و درون زا است ولی درون‌گرا نیست. علی طیب نیا وزیر امور اقتصادی و دارایی در دولت یازدهم ایران معتقد است که اقتصاد مقاومتی اقتصادی «انعطاف‌پذیر» است. مشخصه اصلی یک اقتصاد مقاوم انعطاف‌پذیری در برابر شوک‌های خارجی است. زمانی که طوفان می‌آید، درخت خشک ممکن است به راحتی بشکند اما یک درخت انعطاف‌پذیر می‌تواند طوفان را از سر بگذراند. از نظر محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران، ایجاد ایالت‌ها و فدرالیسم و تمرکز زدایی از قدرت و واگذاری اختیارات تصمیم‌گیری به مناطق، از لوازم مقاومتی کردن اقتصاد ایران است.

به عقیده حجت‌الله عبدالملکی بیش از ۲۰۰ مورد تحریم اقتصادی در صدسال گذشته در جهان رخ داده‌است که تحریم کننده‌ها، تحریم شونده‌ها، و علل و نوع تحریم‌ها متعدد بوده‌است. کشورهایی نظیر ژاپن، با تولید کالاهای با کیفیت، بازارهای سایر کشورها را به خود وابسته نموده‌اند و اگر کشوری بخواهد ژاپن را تحریم کند، خود آن کشور بیشتر متضرر می‌شود. در کتاب روحانیت شیعه پیشگامان اقتصاد مقاومتی که نوشته محمدعلی نجفی و خلیل آقایی است، مطالبی مبتنی بر تمایل اندیشمندان اقتصاد مقاومتی عصر قاجار برای الگوبرداری از اقتصاد ژاپن آمده‌است.